Không chỉ là ‘nỗi buồn thoáng qua’, trầm cảm có thể ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển cảm xúc, học tập và các mối quan hệ xã hội của trẻ. Nguy hiểm hơn, trầm cảm còn làm tăng nguy cơ tự tử.

Nhiều thống kê cho thấy bé gái có nguy cơ bị trầm cảm cao gấp đôi bé trai. Và mới đây, các nhà khoa học ở London (Anh) đã tìm ra một số manh mối giúp lý giải điều này.

Khi não bộ xử lý tryptophan theo cách “gây hại”

Cụ thể, não bộ của các bé gái có xu hướng sử dụng một loại axit amin phổ biến trong thực phẩm gọi là tryptophan theo cách “gây hại cho tế bào thần kinh” (neurotoxic), thay vì biến đổi nó thành hợp chất có tác dụng “bảo vệ thần kinh” (neuroprotective) như phần lớn mọi người.

Đáng chú ý những bé gái có hoạt động não thiên về hướng gây hại này thường có kết quả xét nghiệm máu cho thấy cơ thể các em đang trong tình trạng viêm.

Kết quả theo dõi đồng thời cũng ghi nhận nhóm bé gái này thường đạt điểm cao trong các thang đo nguy cơ trầm cảm, thậm chí có em đã được chẩn đoán mắc trầm cảm nặng.

Các chuyên gia cảnh báo trầm cảm ở tuổi vị thành niên không chỉ ảnh hưởng đến sự phát triển cảm xúc – xã hội mà còn làm tăng nguy cơ tự tử ở trẻ.

Con đường kynurenine và mối liên hệ với trầm cảm

Một báo cáo năm vừa qua của CDC (Mỹ) cho thấy có tới 53% bé gái tuổi teen cho biết các em thường xuyên cảm thấy buồn bã, tuyệt vọng, trong khi ở bé trai con số này chỉ là 28%. Các bé gái cũng dễ xuất hiện ý nghĩ hoặc hành vi tự tử hơn.

Năm 2025, trong nghiên cứu thực hiện với 150 thanh thiếu niên ở Brazil (75 nam, 75 nữ, đều 15 tuổi), các nhà khoa học nhận thấy những bé gái bị trầm cảm hoặc có nguy cơ cao mắc trầm cảm thường có lượng hợp chất “bảo vệ thần kinh” thấp hơn hẳn so với nhóm các bé gái ít nguy cơ. Sự khác biệt này lại không thấy rõ ở các bé trai.

Quá trình quyết định tryptophan đi theo hướng “bảo vệ” hay “gây hại” được gọi là con đường kynurenine. Các nhà nghiên cứu cho rằng nếu có thể tác động vào con đường này, y học sẽ mở ra những phương pháp điều trị phù hợp, mang tính cá nhân hóa và chủ động hơn, đặc biệt là dành cho các bé gái.

Tín hiệu cảnh báo và cơ hội can thiệp

Sau ba năm theo dõi, các nhà nghiên cứu ở Anh phát hiện thêm rằng những bé gái có mức hợp chất “gây hại” cao thường bị trầm cảm kéo dài, trong khi ở những trẻ có mức chất này giảm xuống thì khả năng hồi phục cao hơn. Điều đó có nghĩa là khi não bộ đi theo “con đường xấu”, việc các em vượt qua trầm cảm sẽ khó khăn hơn rất nhiều.

Các chuyên gia cũng lưu ý thêm rằng: tình trạng viêm trong cơ thể, có thể đến từ chấn thương tâm lý thời thơ ấu hoặc thay đổi hormone giới tính, chính là một trong những yếu tố làm nên sự khác biệt giữa bé trai và bé gái.

Hướng đi mới trong phòng ngừa và điều trị trầm cảm

Một số giải pháp tiềm năng được đề xuất bao gồm: dùng thuốc chống viêm, rèn luyện thể dục thể thao, quản lý căng thẳng và duy trì chế độ ăn uống lành mạnh để giúp não bộ bớt đi theo “con đường gây hại”.

Tryptophan – nhân vật trung tâm trong nghiên cứu – có mặt trong nhiều thực phẩm quen thuộc như thịt gà, sữa, các loại hạt và đậu.

Ngoài vai trò liên quan đến trầm cảm mới vừa được tìm thấy thì tryptophan này còn cần thiết cho nhiều chức năng sống quan trọng như: hỗ trợ sự phát triển của trẻ nhỏ, là nguyên liệu để cơ thể sản xuất melatonin (hormone giúp điều chỉnh giấc ngủ) và serotonin (hormone đóng vai trò thiết yếu trong việc điều chỉnh cảm giác thèm ăn và tâm trạng).

Theo nhóm nghiên cứu, việc kết hợp chế độ ăn uống, tập luyện cùng với phát triển những loại thuốc mới có khả năng điều chỉnh cách não sử dụng tryptophan có thể mở ra bước tiến mới trong điều trị trầm cảm. Và quan trọng hơn cả, việc phát hiện sớm những bé gái có nguy cơ cao mắc trầm cảm sẽ giúp ngăn chặn bệnh khởi phát, thậm chí có thể cứu sống nhiều em.

ThS.BS Ngô Lê Bảo Ngọc