Xâm hại trẻ em không còn là câu chuyện hiếm gặp và xa vời. Điều đáng lo ngại là phần lớn thủ phạm lại là người quen – những cá nhân từng được gia đình và trẻ nhỏ tin tưởng. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu bất thường ở trẻ là yếu tố then chốt giúp phụ huynh kịp thời can thiệp, bảo vệ con em mình khỏi những tổn thương không thể bù đắp.

Thực trạng xâm hại trẻ em ở Việt Nam và trên thế giới

Xâm hại trẻ em được hiểu là bất kỳ hành vi nào gây tổn hại về thể chất, tinh thần, tình cảm hoặc xâm phạm quyền cá nhân của trẻ em. Các hình thức phổ biến gồm xâm hại tình dục, bạo lực thể chất, bạo lực tinh thần, bóc lột lao động và lạm dụng hoặc làm nhục danh dự trẻ. Trong đó, xâm hại tình dục là hình thức nghiêm trọng nhất, để lại hậu quả lâu dài và âm thầm nhất.

Các tổ chức quốc tế như UNICEF, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và báo cáo từ Bộ Lao động – Thương binh – Xã hội Việt Nam cho thấy: có tới 80–90% trẻ bị xâm hại từng quen biết thủ phạm, trong đó 70% trường hợp là người thân hoặc có mối quan hệ gần gũi với trẻ. Điều đáng nói là tỷ lệ trẻ dám lên tiếng hoặc được can thiệp kịp thời còn rất thấp, do các em sợ bị đổ lỗi, sợ bị trừng phạt hoặc đơn giản là không hiểu chuyện gì đang xảy ra.

Vì sao trẻ dễ bị xâm hại bởi người quen?

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc trẻ em dễ bị xâm hại bởi chính những người thân quen. Trước hết, trẻ nhỏ thường chưa có kiến thức và kỹ năng tự vệ, đặc biệt là dưới 12 tuổi. Các em không hiểu thế nào là hành vi xâm phạm ranh giới cơ thể. Khi bị xâm hại bởi người thân quen, trẻ càng dễ rơi vào trạng thái lúng túng, hoang mang và thường im lặng vì sợ hãi hoặc bị đe dọa.

Bên cạnh đó, nhiều phụ huynh lại chủ quan khi giao con cho người thân trông hộ mà không có sự giám sát, cho rằng đó là người nhà thì không sao. Chính sự chủ quan này vô tình tạo điều kiện cho những hành vi xâm hại diễn ra trong im lặng.

Ngoài ra, thủ phạm thường rất tinh vi. Họ có thể dụ dỗ trẻ bằng quà, lời khen, sự gần gũi để khiến trẻ lầm tưởng đó là tình cảm yêu thương bình thường. Trẻ cũng dễ bị thao túng, sợ hãi hoặc tin tưởng một cách mù quáng nên càng khó nói ra sự thật.

Những dấu hiệu cảnh báo xâm hại trẻ em mà cha mẹ không được bỏ qua

Là cha mẹ hoặc người chăm sóc, việc quan sát hành vi của con và những người xung quanh là yếu tố then chốt giúp ngăn chặn nguy cơ xâm hại trẻ em.

Những hành vi bất thường từ người lớn:

Người lớn thể hiện quan tâm quá mức đến trẻ (gồm người thân trong gia đình, bạn bè, người được tin tưởng, hoặc những người lạ) bằng cách tặng nhiều quà giá trị, yêu mến không bình thường, yêu cầu ở với trẻ một mình hoặc thăm trẻ mà không có người giám sát.

Những thay đổi về hành vi của trẻ:

• Trẻ hay cáu gắt, nóng giận bất thường, chán nản, buồn phiền, biểu hiện bất an.
• Trẻ ngại đi học và bỏ học trong thời gian dài hoặc kết quả học tập giảm sút.
• Trẻ bỏ nhà hoặc vắng mặt trong thời gian dài.
• Trẻ có lời nói và hành vi giới tính không phù hợp.
• Trẻ có nhiều dấu hiệu thể chất (thương tổn, đái dầm, tự hủy hoại bản thân, mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục hoặc có thai).
• Trẻ sợ hãi hoặc nóng giận gây gổ với người khác.
• Trẻ lạm dụng chất kích thích (ma túy và các chất có cồn)

Những dấu hiệu trên có thể cho thấy trẻ đang bị xâm hại hoặc chịu các vấn đề tương tự. Đây là lý do tại sao việc trò chuyện và lắng nghe trẻ là vô cùng quan trọng.

Làm gì khi nghi ngờ trẻ bị xâm hại?

Khi trẻ chia sẻ hoặc có biểu hiện bất thường, phụ huynh cần giữ bình tĩnh, không la mắng hay chất vấn nặng nề. Điều quan trọng nhất là tin tưởng trẻ, không phủ nhận cảm xúc hay trải nghiệm của con. Rất nhiều trường hợp trẻ bị gạt đi lời tố cáo chỉ vì người lớn không tin hoặc không biết cách xử lý.

Nếu trẻ kể chi tiết, cha mẹ nên ghi chép hoặc ghi âm lại lời trẻ kể (nếu trẻ đồng ý) để làm bằng chứng sau này. Tuyệt đối không nên tắm rửa, thay đồ cho trẻ ngay nếu nghi ngờ trẻ bị xâm hại thể chất, nhằm bảo toàn bằng chứng y tế quan trọng.

Phụ huynh cần nhanh chóng liên hệ với cơ quan chức năng như công an, trường học, trung tâm y tế hoặc gọi ngay tổng đài bảo vệ trẻ em 111 (miễn phí 24/7) để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời. Sau đó, trẻ cần được thăm khám sức khỏe tổng thể, được hỗ trợ tâm lý chuyên sâu và phục hồi tinh thần thông qua các liệu pháp phù hợp.

Chủ động phòng tránh xâm hại trẻ em từ sớm

Phòng hơn chữa, đó là nguyên tắc vàng trong việc bảo vệ trẻ. Ngay từ sớm, cha mẹ cần dạy con hiểu về ranh giới cơ thể. Trẻ cần biết rõ đâu là vùng kín, được phép và không được phép cho ai chạm vào, cũng như cách nói “không” khi gặp tình huống nguy hiểm. Hãy dạy trẻ gọi đúng tên các bộ phận cơ thể, thay vì dùng từ thay thế khiến trẻ ngại nói ra nếu có vấn đề xảy ra.

Phụ huynh cũng cần luôn quan sát và giám sát trẻ, không để trẻ ở một mình với người lớn mà không rõ mục đích hoặc không có sự đồng thuận của con. Không nên cho phép ai ôm hôn, ngủ chung hoặc thể hiện tình cảm quá mức với trẻ nếu con không cảm thấy thoải mái.

Việc tạo không gian chia sẻ là vô cùng cần thiết. Hãy dành thời gian trò chuyện hàng ngày, hỏi han cảm xúc, bạn bè, trải nghiệm ở trường. Tạo cho con cảm giác an toàn và không bị phán xét sẽ giúp con dễ dàng nói ra những điều đang giấu kín.

Ngoài ra, trong thời đại công nghệ, cha mẹ cần dạy con sử dụng Internet an toàn, tránh chia sẻ hình ảnh cá nhân hoặc thông tin riêng tư với người lạ online. Việc đồng hành cùng con trong cả thế giới thực và thế giới mạng là điều không thể thiếu.

Xâm hại trẻ em là tội ác âm thầm nhưng để lại vết thương sâu sắc trong tâm hồn trẻ. Điều nguy hiểm nhất là khi thủ phạm nằm trong vòng tròn quen biết, khiến cả cha mẹ và trẻ đều không ngờ tới. Đừng để đến khi sự việc xảy ra mới hành động. Ngay hôm nay, hãy bắt đầu bằng việc quan sát con kỹ hơn, lắng nghe và tin tưởng khi trẻ chia sẻ. Chủ động dạy con cách tự bảo vệ bản thân và luôn sẵn sàng hành động nếu phát hiện bất cứ điều gì bất thường.