Dù có vẻ ngoài bụ bẫm, thậm chí thừa cân, nhiều trẻ em Việt Nam vẫn rơi vào tình trạng suy dinh dưỡng do thiếu hụt vitamin và khoáng chất – một nghịch lý đang trở thành “vấn nạn kép” trong dinh dưỡng nhi khoa hiện nay: suy dinh dưỡng thể béo phì.

Trẻ thừa cân nhưng vẫn suy dinh dưỡng

Hiện tượng “no năng lượng, đói vi chất” ngày càng trở nên phổ biến ở trẻ em Việt Nam. Chế độ ăn uống của nhiều trẻ hiện nay thiên về các thực phẩm giàu năng lượng nhưng lại nghèo nàn về vitamin và khoáng chất. Điều này dẫn đến một nghịch lý là trẻ vẫn tăng cân, thậm chí thừa cân, béo phì, nhưng cơ thể lại không được cung cấp đủ các dưỡng chất quan trọng như sắt, canxi, vitamin D và kẽm.

Số liệu từ Tổng điều tra Dinh dưỡng toàn quốc 2019 – 2020 của Viện Dinh dưỡng Quốc gia đã chỉ ra mức độ nghiêm trọng của vấn đề. Tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì đã tăng gấp 2,2 lần chỉ trong vòng 10 năm (từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020). Đáng lo ngại hơn, khoảng 60% trẻ dưới 5 tuổi thiếu kẽm và cứ 3 trẻ thì có một trẻ thiếu sắt.

Suy dinh dưỡng thể béo phì

Suy dinh dưỡng thể béo phì là một dạng suy dinh dưỡng đặc biệt, ẩn chứa nhiều nguy cơ tiềm ẩn. Trẻ có vẻ ngoài mũm mĩm, nhưng thực tế lại thiếu hụt trầm trọng các vi chất thiết yếu cho sự phát triển như sắt, canxi, vitamin A, D… Nguyên nhân sâu xa nằm ở chế độ ăn uống mất cân đối và thiếu sự đa dạng.

Có nhiều yếu tố góp phần vào tình trạng “thừa cân nhưng vẫn suy dinh dưỡng” ở trẻ em:

• Tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu năng lượng, nghèo vi chất: Đồ chiên rán, thức ăn nhanh, bánh kẹo, nước ngọt thường chứa nhiều calo rỗng, cung cấp năng lượng nhưng lại thiếu vitamin và khoáng chất.
• Chế độ ăn thiếu cân đối: Nhiều trẻ ăn nhiều tinh bột (cơm, bánh ngọt, sữa đặc) nhưng lại thiếu hụt protein từ thịt, cá, trứng, dẫn đến thiếu máu và chậm phát triển thể chất.
• Không được bú mẹ đầy đủ trong 6 tháng đầu đời: Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng tự nhiên hoàn hảo, giàu sắt, canxi và các kháng thể quan trọng cho sự phát triển của trẻ.
• Lười vận động, dành nhiều thời gian cho thiết bị điện tử: Điều này dẫn đến năng lượng dư thừa tích tụ thành mỡ, trong khi hệ xương, cơ, chiều cao và hệ miễn dịch lại không phát triển toàn diện.

Trường hợp bé gái 7 tuổi con chị Ngọc Linh (TP.HCM) là một ví dụ điển hình. Dù có vẻ ngoài bụ bẫm, bé vẫn được chẩn đoán thiếu sắt, canxi, vitamin D và A. Tương tự, bé trai 4 tuổi của chị Hà (Đồng Nai) nặng 22kg nhưng lại thiếu máu và còi xương. May mắn thay, sau khi được bác sĩ tư vấn và áp dụng chế độ ăn uống khoa học, bổ sung vi chất cùng với vận động hợp lý, sức khỏe của cả hai bé đã cải thiện đáng kể.

Để phòng ngừa và cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng thể béo phì, cần xây dựng chế độ ăn đa dạng, giàu dưỡng chất

Tăng cân không đồng nghĩa với khỏe mạnh

Bác sỹ Yến Thủy, Trưởng khoa Dinh dưỡng Tiết chế, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM nhấn mạnh rằng quan niệm “trẻ bụ bẫm mới khỏe mạnh” là một sai lầm nguy hiểm. Việc lạm dụng sữa công thức, các thực phẩm bổ dưỡng đơn thuần mà bỏ qua yếu tố cân đối dinh dưỡng có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng.

Bác sĩ Thủy cảnh báo: “Tăng cân không đồng nghĩa với khỏe mạnh. Trẻ có thể phát triển cân nặng vượt trội nhưng vẫn thiếu máu, còi xương, chậm phát triển chiều cao hoặc có nguy cơ mắc bệnh mãn tính sau này như tiểu đường, tim mạch, tăng huyết áp”.

Để phòng ngừa và cải thiện tình trạng suy dinh dưỡng thể béo phì ở trẻ, phụ huynh cần thực hiện những thay đổi tích cực trong chế độ dinh dưỡng và lối sống của con:

• Xây dựng chế độ ăn đa dạng và cân đối: Bữa ăn hàng ngày cần có đủ các nhóm chất: rau củ (giàu chất xơ, vitamin), thịt, cá, hải sản, đậu (cung cấp protein, sắt, canxi), chất béo lành mạnh từ dầu thực vật.
• Ưu tiên phương pháp chế biến lành mạnh: Nên lựa chọn các phương pháp nấu hấp, luộc thay vì chiên rán để bảo toàn tối đa lượng vi chất trong thực phẩm.
• Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đồ ngọt, nước ngọt có gas: Đây là những thực phẩm nghèo dinh dưỡng và chứa nhiều đường, chất béo không lành mạnh.
• Khuyến khích trẻ ăn đa dạng các loại thực phẩm: Không nên ép trẻ ăn quá nhiều một món mà cần tạo sự hứng thú và thói quen ăn uống đa dạng trong mỗi bữa ăn.
• Đảm bảo vận động thể chất hàng ngày: Trẻ cần vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày thông qua các hoạt động như đi bộ, chạy nhảy, đạp xe, chơi thể thao để tăng cường sức khỏe, tiêu hao năng lượng dư thừa và phát triển hệ cơ xương.
• Quan sát các dấu hiệu thiếu vi chất: Phụ huynh cần chú ý đến những biểu hiện bất thường của trẻ như da xanh xao, mệt mỏi, tóc rụng, móng tay sần sùi, dễ ốm vặt để có biện pháp can thiệp kịp thời.

Nhận thức đúng đắn về tình trạng “thừa cân nhưng vẫn suy dinh dưỡng” và thực hiện các biện pháp phòng ngừa, can thiệp kịp thời là chìa khóa để đảm bảo sự phát triển toàn diện và khỏe mạnh cho trẻ em Việt Nam.

Lan San