Khi phát hiện hoặc nghi ngờ con em mình là nạn nhân của bắt nạt/bạo lực học đường, nhiều phụ huynh và giáo viên rơi vào trạng thái bối rối: không biết nên bắt đầu từ đâu, làm thế nào để vừa bảo vệ được trẻ, vừa không khiến tình hình trở nên tồi tệ hơn. Dưới đây là cẩm nang hành động thiết thực, được đúc kết từ kinh nghiệm của các chuyên gia.

Nhận diện các dấu hiệu “báo động đỏ” con bị bắt nạt học đường

Trước khi hành động, cha mẹ và thầy cô cần nhận biết những dấu hiệu cho thấy một đứa trẻ có thể đang bị bắt nạt.

Đại uý Huỳnh Đỗ Tấn Thịnh – Đội Cảnh sát Hình sự Đặc Nhiệm, Phòng Cảnh sát Hình sự, Công an TP Hồ Chí Minh – người trực tiếp tuyên truyền phòng chống bạo lực học đường tại hàng trăm trường học – chỉ ra 4 dấu hiệu quan trọng:

1. Sợ hoặc né tránh đi học: “Con đột nhiên sợ đến trường, hay viện cớ ốm, mệt, hoặc cáu gắt, lo lắng mỗi sáng. Đây là dấu hiệu con đang bất an hoặc sợ ai đó ở trường.”

2. Thường xuyên mất đồ, hỏng sách vở: “Sách vở, dụng cụ học tập mất hoặc rách bẩn nhiều lần, con ngại giải thích lý do. Có thể con đang bị ép buộc, đe dọa hoặc trấn lột.”

3. Thay đổi hành vi và cảm xúc: “Con bỗng ít nói, thu mình, dễ cáu gắt hoặc hay mơ ác mộng. Đó là tín hiệu cho thấy con đang chịu áp lực tâm lý hoặc sợ hãi kéo dài.”

4. Có nhiều vết thương không rõ nguyên nhân: “Trên người con xuất hiện vết trầy, bầm tím, nhưng con chỉ nói ‘bị ngã’ và tránh né khi bị hỏi.”

TS. Tâm lý Tô Nhi A bổ sung: “Những thay đổi trong thói quen ăn uống, ngủ nghê, hoặc đột nhiên mất hứng thú với các hoạt động từng yêu thích cũng là những tín hiệu đáng chú ý. Đôi khi, trẻ bị bắt nạt trực tuyến sẽ có biểu hiện lo lắng bất thường khi nhận tin nhắn hoặc thông báo trên mạng xã hội.”

Cẩm nang hành động cho cha mẹ khi con bị bắt nạt

Khi đã nhận diện được dấu hiệu, đây là các bước cha mẹ nên thực hiện:

Bước 1: Tiếp cận đúng cách – Lắng nghe không phán xét: Đại uý Thịnh nhấn mạnh: “Cha mẹ chính là người thầy đầu tiên, và cũng là nơi an toàn cuối cùng của con cái. Điều con cần nhất sau mỗi biến cố không phải là lời quở trách, mà là một vòng tay và sự lắng nghe.”

Ông gợi ý: “Chỉ cần cha mẹ ngồi xuống cùng con, hỏi: ‘Con có buồn không? Con có muốn nói chuyện với ba mẹ không?’ – thì đôi khi, chính câu hỏi giản dị đó đã cứu được cả một tuổi thơ.”

Hãy tạo cảm giác an toàn cho con. Mỗi ngày, thay vì hỏi ‘Con học được mấy điểm?’ hay ‘Có làm bài chưa?’, cha mẹ nên hỏi ‘Hôm nay con thấy thế nào?’, ‘Có chuyện gì làm con vui hoặc buồn không?’. Chính những câu hỏi nhỏ này giúp con cảm nhận được: Ba mẹ lắng nghe, không phán xét.

Bước 2: Ghi chép và thu thập thông tin: Khi con chia sẻ, cha mẹ cần ghi lại đầy đủ: Sự việc xảy ra khi nào, ở đâu? Có những ai tham gia, ai chứng kiến? Hình thức bạo lực: thể chất, tinh thần hay trên mạng? Các bằng chứng có thể có: tin nhắn, hình ảnh, video, vết thương…

Bước 3: Liên hệ với nhà trường một cách xây dựng: Chuyên gia Bùi Khánh Nguyên khuyên: “Hãy tiếp cận với thái độ hợp tác thay vì đối đầu. Yêu cầu gặp giáo viên chủ nhiệm, ban giám hiệu để trao đổi về vấn đề của con. Đưa ra các bằng chứng cụ thể và đề nghị phương án giải quyết.”

Bước 4: Hỗ trợ tâm lý và phục hồi cho con: “Bảo vệ con sau bạo lực quan trọng hơn – đó là đừng đổ lỗi, đừng ép con im lặng, mà hãy giúp con đứng dậy bằng yêu thương,” Đại uý Thịnh chia sẻ.

Nếu cần, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý học đường hoặc các trung tâm tư vấn tâm lý uy tín.

Thầy cô và môi trường trường lớp

Xây dựng trường lớp an toàn: TS. Tô Nhi A cho rằng: “Muốn giảm bạo lực học đường, chúng ta không thể chỉ tập trung ‘chữa cháy’ từng vụ việc, mà cần xây dựng một môi trường học đường văn minh, an toàn và hạnh phúc.”

Giáo viên cần thiết lập rõ ràng ngay từ đầu: bạo lực dưới mọi hình thức đều không được chấp nhận và sẽ bị xử lý nghiêm khắc.

Phát hiện sớm và can thiệp kịp thời: Chuyên gia Bùi Khánh Nguyên chia sẻ: “Trong một lớp học, thường dấu hiệu sẽ là không khí căng thẳng, có chia ‘bè phái’, học sinh giữ im lặng khi giáo viên hỏi về mâu thuẫn giữa bạn bè, hoặc xuất hiện tin đồn, clip trên mạng xã hội.”

Khi phát hiện dấu hiệu bất thường, giáo viên cần nói chuyện riêng với học sinh bị nghi là nạn nhân. Trao đổi với các học sinh chứng kiến. Liên hệ ngay với phụ huynh để phối hợp. Đồng thời báo cáo ban giám hiệu và chuyên viên tâm lý (nếu có).

Áp dụng các phương pháp hòa giải và giáo dục: Thay vì chỉ kỷ luật, các chuyên gia khuyên hãy sử dụng các biện pháp giáo dục để học sinh hiểu rõ hậu quả hành vi của mình: Tổ chức thảo luận về hậu quả của bạo lực; Khuyến khích học sinh gây lỗi viết thư xin lỗi và sửa sai; Áp dụng các hình thức kỷ luật tích cực.

Xây dựng “vòng an toàn” quanh trẻ

TS. Tô Nhi A đưa ra lời khuyên quan trọng: “Hãy để con có ít nhất ba người lớn đáng tin cậy (cha/mẹ, thầy cô, người thân, chuyên viên tâm lý) mà con có thể tìm đến khi gặp chuyện. Với lứa tuổi vị thành niên, cảm giác ‘có người để nói’ quan trọng hơn bất kỳ hình phạt hay lời khuyên nào.”

Cô cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc “xây dựng Hệ thống cảnh báo sớm và kênh báo cáo ẩn danh. Hệ thống này có thể được thiết kế dưới dạng ứng dụng, cổng điện tử hoặc chatbot AI bảo mật, cho phép học sinh gửi thông tin ẩn danh.”

Đại uý Thịnh chỉ ra 4 kiểu “bạn xấu” mà cha mẹ nên hướng dẫn con tránh xa:

1. “Bạn hay trêu chọc, lấy khuyết điểm làm trò cười” – đó không phải là vui đùa, mà là bắt nạt, làm tổn thương cảm xúc

2. “Bạn xúi giục làm điều sai hoặc nguy hiểm” – những người này không phải bạn tốt, mà là người đang đẩy con vào rắc rối

3. “Bạn hay chê bai, hạ thấp người khác” – một người bạn thật sự giúp con tốt hơn, chứ không làm con thấy mình vô dụng

4. “Bạn thích gây gổ, bắt nạt người khác” – ở gần họ, con dễ bị lôi kéo hoặc bắt chước hành vi xấu