Nếu dừng lại ở nỗi sợ hãi, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội quý báu để trang bị cho con trẻ trí tuệ nhân tạo (AI) vốn được coi là hành trang trí tuệ của thế kỷ 21.

Gần đây khi Thủ tướng Phạm Minh Chính chỉ đạo cần đưa AI vào giảng dạy cho học sinh trong các trường phổ thông ngay từ lớp 1, ngay lập tức dư luận xuất hiện hai luồng ý kiến trái chiều.

Một bên tỏ ra đồng tình, cho rằng đây là bước đi cần thiết để chuẩn bị thế hệ mới bước vào thời đại số, nơi AI trở thành nền tảng công nghệ chủ đạo. Bên kia thì lo ngại, e rằng việc dạy AI quá sớm sẽ làm “cùn trí tuệ” của trẻ, khiến các em lệ thuộc vào máy móc, mất đi khả năng tư duy độc lập.

Sợ hãi là mất cơ hội

Tôi hiểu và tôn trọng cả hai luồng dư luận ấy nhưng nếu chỉ dừng lại ở nỗi sợ, chúng ta sẽ bỏ lỡ cơ hội quý báu để trang bị cho con trẻ hành trang trí tuệ của thế kỷ 21. Tôi thiên về quan điểm ủng hộ, vì thực tế đã chứng minh: khi công nghệ trở thành xu thế tất yếu, không chuẩn bị cho trẻ ngay từ sớm mới là điều nguy hiểm nhất.

Trẻ em ngày nay đã sống trong môi trường thấm đẫm AI: từ video YouTube được gợi ý, trò chơi có nhân vật máy, cho đến trợ lý giọng nói trong điện thoại. Việc không dạy trẻ về AI không có nghĩa là trẻ không tiếp xúc.

Ngược lại các em tiếp xúc một cách vô thức, dễ bị cuốn đi mà không có cơ chế tự vệ. Nỗi lo “cùn trí tuệ” thực chất sẽ xảy ra mạnh hơn nếu trẻ chỉ sử dụng mà không hiểu, chỉ tiêu thụ mà không có khả năng phản biện.

Điều cốt lõi ở đây là phải hiểu đúng về AI literacy (Năng lực hiểu và dùng AI). Nó không đồng nghĩa với “dạy trẻ lập trình AI” hay “giao hết việc học cho AI”. AI literacy chính là năng lực nhận biết, sử dụng, đánh giá và ứng xử có trách nhiệm với AI.

Ở bậc tiểu học, nhất là lớp 1 – 2, mục tiêu không phải dạy trẻ công nghệ cao mà chỉ đơn giản là giúp các em hiểu: máy có thể thông minh nhưng không phải con người. AI có thể trả lời nhưng cũng có thể sai và không được chia sẻ thông tin cá nhân như tên, nhà ở hay số điện thoại. Đó chính là những “bài học an toàn giao thông” trong kỷ nguyên số.

Sống cùng AI một cách khôn ngoan

Nếu nhìn lại quá khứ, cách đây gần 30 năm cũng từng có người lo ngại Internet sẽ làm trẻ em mất khả năng tư duy, chỉ biết “copy – paste”. Nhưng rồi chính năng lực số (digital literacy) đã trở thành kỹ năng công dân bắt buộc. Với AI, tôi thấy câu chuyện hôm nay cũng không khác: vấn đề không phải là sợ hãi mà là dạy trẻ biết sống cùng AI một cách khôn ngoan.

Nguy cơ lệ thuộc chỉ xảy ra khi người lớn biến AI thành công cụ thay thế tư duy. Ngược lại nếu được hướng dẫn đúng, AI hoàn toàn có thể trở thành phương tiện rèn tư duy phản biện.

ôi hình dung mỗi khi AI đưa ra một câu trả lời, giáo viên có thể khuyến khích trẻ hỏi: “AI có thể sai ở đâu?”, “Vì sao kết quả khác nhau?”. Chính những câu hỏi ấy sẽ kích thích trí tuệ chứ không hề làm cùn đi.

Bên cạnh đó, quá trình trưởng thành sẽ giúp trẻ quen dần với kỹ năng thông tin (information skills) như tìm kiếm, đọc hiểu, phân tích, so sánh, đánh giá, tổng hợp, lưu trữ và truy xuất thông tin từ não bộ hay phần cứng máy tính – kỹ năng vô cùng cần thiết cho nguồn nhân lực chất lượng cao trong tương lai.

Vậy nên chúng ta có nên quá lo lắng trước AI hay coi nó như một “ngôn ngữ mới” mà trẻ em cần học để trở thành công dân của thế kỷ 21? Cấm đoán không bao giờ giúp trẻ thông minh hơn, chỉ có trang bị để biết nghi ngờ, biết kiểm chứng, biết phân biệt thật – giả mới là cách bảo vệ và bồi dưỡng trí tuệ.

Lê Tuấn Phong  –  Tuổi Trẻ Online