Mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của thế hệ trẻ sinh sau năm 1995. Dù mang lại nhiều lợi ích kết nối, nhưng việc sử dụng quá mức cũng tiềm ẩn những tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm thần của thanh thiếu niên. Bài viết này sẽ đi sâu vào những rủi ro đó và đề xuất các biện pháp phòng tránh hiệu quả.

Được thiết kế để khuyến khích người dùng sử dụng quá mức

Các nền tảng mạng xã hội được xây dựng dựa trên việc khai thác tâm lý người dùng, đặc biệt là mong muốn được công nhận và nỗi sợ bị bỏ lỡ. Việc lướt mạng thụ động có thể dẫn đến những so sánh tiêu cực, gây ra cảm giác đố kỵ, tự ti và bất mãn với cuộc sống. Nghiên cứu ban đầu còn cho thấy mối liên hệ giữa việc sử dụng mạng xã hội quá mức với các triệu chứng ADHD, trầm cảm, lo âu và rối loạn giấc ngủ. Trong bối cảnh tỷ lệ trầm cảm toàn cầu gia tăng và một nửa số bệnh tâm lý khởi phát từ tuổi 14, việc tìm hiểu sâu hơn về những tác động tiềm ẩn này là vô cùng cần thiết.

Gia tăng cảm giác cô đơn trong thế giới ảo

Những tương tác ảo thông qua “like” và bình luận có thể mang lại cảm giác kết nối tạm thời, nhưng không thể thay thế được giao tiếp xã hội thực tế. Thanh thiếu niên cô đơn có xu hướng tìm đến mạng xã hội để bù đắp, nhưng điều nàyParadoxically có thể khiến họ cảm thấy cô lập hơn về lâu dài. Các mối quan hệ sâu sắc được xây dựng thông qua giao tiếp trực tiếp, ngôn ngữ cơ thể và biểu cảm khuôn mặt mang lại sự thỏa mãn và hạnh phúc bền vững hơn nhiều so với những tương tác hời hợt trên mạng. Việc lạm dụng mạng xã hội có thể lấn át những tương tác xã hội trực tiếp, làm suy yếu khả năng xây dựng và duy trì các mối quan hệ ý nghĩa.

“Like” và nỗi lo sợ bị đánh giá, loại trừ

Tính năng “like” trên mạng xã hội, thay vì thúc đẩy những cuộc trò chuyện sâu sắc, lại vô tình tạo ra một hệ thống xếp hạng công khai. Điều này có thể khiến thanh thiếu niên, vốn đã nhạy cảm với sự đánh giá và loại trừ, cảm thấy áp lực và lo lắng hơn. Câu chuyện của Ashley, 17 tuổi, từ Singapore đã thể hiện rõ nỗi trăn trở của giới trẻ về việc làm thế nào để thoát khỏi “hố sâu thẳm của sự hoài nghi và khao khát” do mạng xã hội mang lại.

Hệ quả từ “like”

Bắt nạt trực tuyến

Môi trường trực tuyến có thể mang lại cảm giác tự tin ảo cho một số người, nhưng đồng thời cũng tạo điều kiện cho hành vi bắt nạt trực tuyến. Những lời lẽ và hình ảnh bạo lực, gây tổn thương có thể lan truyền nhanh chóng chỉ với một cú nhấp chuột. Dù xảy ra trên không gian mạng, hậu quả của bắt nạt trực tuyến là hoàn toàn thực tế. Nghiên cứu cho thấy nạn nhân của bắt nạt trực tuyến có nguy cơ cao hơn về việc sử dụng chất kích thích, trốn học, gặp vấn đề về sức khỏe và thậm chí dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như tự tử.

Xây dựng “hàng rào” bảo vệ sức khỏe tâm thần

Để giảm thiểu những rủi ro tiềm ẩn từ mạng xã hội, việc xây dựng thói quen sử dụng lành mạnh là vô cùng quan trọng. Cần khuyến khích thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội một cách có chừng mực, cân bằng thời gian trực tuyến với các hoạt động ngoại tuyến, dành thời gian cho gia đình và bạn bè. Điều quan trọng hơn thời gian sử dụng là chất lượng nội dung và cách tương tác trên mạng. Thay vì lướt mạng thụ động và so sánh “lượt like”, nên khuyến khích thanh thiếu niên sử dụng mạng xã hội để củng cố các mối quan hệ thực thông qua tương tác trực tiếp bằng bình luận và tin nhắn.

Lắng nghe tiếng nói của thế hệ trẻ

Trong các cuộc thảo luận về tác động của mạng xã hội, tiếng nói và trải nghiệm của chính thanh thiếu niên thường bị bỏ qua. Tuy nhiên, đây lại là yếu tố then chốt để định hướng các chính sách và thực tiễn phù hợp. Với sự am hiểu công nghệ sâu sắc, thanh thiếu niên có thể đưa ra những góc nhìn giá trị về cách sử dụng mạng xã hội một cách tích cực và an toàn.

Trách nhiệm của các “ông lớn” công nghệ

Các công ty và nhà thiết kế công nghệ, với vai trò là người thúc đẩy cuộc cách mạng truyền thông xã hội, cần có trách nhiệm cung cấp các công cụ thân thiện với người dùng, giúp cha mẹ tạo ra môi trường trực tuyến an toàn cho con cái. Họ cũng có thể điều chỉnh thiết kế nền tảng để ưu tiên các cuộc trò chuyện ý nghĩa, hạn chế tình trạng lướt mạng vô thức và ám ảnh về “like”. Dù có thể đi ngược lại lợi nhuận, nhưng một thiết kế nhân văn hơn sẽ đóng góp to lớn vào việc xây dựng thói quen sử dụng mạng xã hội lành mạnh cho thanh thiếu niên.

Theo Quỹ nhi đồng liên hợp quốc (UNICEF)