Nhiều trẻ em và trẻ vị thành niên đang âm thầm chịu đựng những vấn đề về sức khỏe tâm thần mà không nhận được sự quan tâm và điều trị kịp thời từ gia đình.

Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Thị Phương Mai, Khoa Tâm thần, Bệnh viện Nhi T.Ư, đã chỉ ra một lỗ hổng lớn trong nhận thức của phụ huynh về vấn đề này, gây ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển toàn diện của trẻ.

Biểu hiện âm thầm dưới lớp vỏ bệnh thể chất

Theo thống kê mới nhất, có đến 10% – 29% trẻ em và trẻ vị thành niên tại Việt Nam đang phải đối mặt với các vấn đề sức khỏe tâm thần. Trong đó, rối loạn lo âu là một trong những vấn đề phổ biến nhất. Bác sĩ Phương Mai nhấn mạnh rằng, áp lực học tập, kỳ vọng quá lớn từ cha mẹ, hay thậm chí là bạo lực học đường đều có thể là những tác nhân gây ra rối loạn lo âu ở trẻ.

Khoảng 10% – 29% trẻ em và trẻ vị thành niên Việt Nam có vấn đề về sức khoẻ tâm thần nói chung

Điều đáng lo ngại là có tới 44% trẻ em gặp vấn đề lo âu lại tìm đến các phòng khám tiêu hóa với những triệu chứng như đau bụng kéo dài không rõ nguyên nhân, táo bón, rối loạn giấc ngủ hay đau đầu dai dẳng. Chỉ đến khi các bệnh lý thể chất không có dấu hiệu cải thiện, trẻ mới được đưa đến khoa Tâm thần và phát hiện ra “thủ phạm” thực sự là rối loạn lo âu.

Không phải lúc nào cũng là nét buồn thường thấy

Bác sĩ Mai cũng lưu ý về sự khác biệt trong biểu hiện của trầm cảm ở trẻ em so với người lớn. Thay vì vẻ buồn bã, thu mình, trẻ có thể trở nên kích thích, cãi lời bố mẹ, chống đối, thậm chí là kích động. Một dấu hiệu đáng báo động khác là tình trạng trẻ tự làm đau bản thân bằng các vật dụng sắc nhọn đang có xu hướng gia tăng. Đây là một biểu hiện của rối loạn hành vi, cảm xúc nhưng thường bị phụ huynh bỏ qua hoặc trách mắng nặng nề, khiến trẻ cảm thấy không được chia sẻ và đồng cảm.

Bên cạnh đó, bác sĩ Mai cũng đề cập đến những vấn đề nhạy cảm như rối loạn giới tính ở trẻ. Việc cha mẹ không chấp nhận, gạt bỏ hoặc trách mắng khi trẻ chia sẻ về mong muốn sống với giới tính khác có thể đẩy các em vào những hành động tiêu cực, nguy hiểm do không nhận được sự thấu hiểu.

Bắt nạt học đường và các vấn nạn bị bỏ quên

Một vấn đề nhức nhối khác được bác sĩ cảnh báo là tình trạng bắt nạt học đường ngày càng tinh vi và phổ biến. Nhiều trẻ đến khám trong trạng thái hoảng loạn, sợ hãi nhưng khi về nhà, cha mẹ lại chỉ tập trung vào điểm số mà bỏ qua những tổn thương tinh thần mà con đang phải gánh chịu. Những vết thương lòng này âm ỉ và có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe tâm thần của trẻ.

Ngoài ra, tình trạng lạm dụng các chất gây nghiện, đặc biệt là thuốc lá điện tử, cũng đang gia tăng ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Rối loạn phát triển thần kinh như rối loạn học tập và rối loạn tăng động giảm chú ý cũng là những vấn đề đáng được phụ huynh quan tâm đúng mức. Trẻ có trí tuệ bình thường nhưng gặp khó khăn trong các kỹ năng đọc, viết, làm toán hoặc mất tập trung, hiếu động quá mức thường có mối liên hệ chặt chẽ với các rối loạn hành vi và cảm xúc, nhưng lại ít được cha mẹ để ý và can thiệp kịp thời.

Nhầm lẫn về bệnh, bỏ lỡ “thời điểm vàng”

Bác sĩ Mai chỉ ra rằng, tình trạng tăng động giảm chú ý ở trẻ hiện nay thường bị nhầm lẫn với tự kỷ. Nhiều phụ huynh đưa con đi khám khi đã muộn, sau khi nhận được phản ánh từ giáo viên về những hành vi bất thường của trẻ ở lớp.

Đáng nói hơn, dù rối loạn tăng động giảm chú ý là rối loạn phát triển thần kinh duy nhất có thuốc điều trị, nhưng nhiều cha mẹ lại từ chối vì những quan niệm sai lầm về bệnh tâm thần. Sự thiếu thừa nhận tình trạng của con cái đã khiến các em bỏ lỡ “thời điểm vàng” để được can thiệp và điều trị hiệu quả.

Tác động đa chiều đến sức khỏe tâm thần trẻ em

Theo bác sĩ Mai, các vấn đề sức khỏe tâm thần ở trẻ em là sự kết hợp phức tạp của nhiều yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội. Yếu tố di truyền, tiền sử gia đình có người mắc các rối loạn tâm thần, hay thậm chí là sự phơi nhiễm với các chất độc hại cũng có thể đóng vai trò.

Môi trường gia đình cũng có những tác động sâu sắc, bao gồm mâu thuẫn, bạo hành, thiếu sự quan tâm, chăm sóc hoặc kỳ vọng quá mức từ cha mẹ. Sự phát triển của mạng xã hội cũng mang đến những hình thức bắt nạt và kỳ thị mới, phức tạp và khó kiểm soát hơn, gây ra những tổn thương tâm lý nặng nề cho trẻ.

Việc lạm dụng ti vi, điện thoại như một “bảo mẫu” cũng khiến trẻ thiếu đi những hoạt động vui chơi thực tế, làm gia tăng sự phiền phức và những hành vi tiêu cực. Những biến cố gia đình như ly hôn, mất người thân cũng có thể tác động mạnh mẽ đến tâm lý của trẻ.

Phát hiện sớm, phối hợp chặt chẽ

Để giải quyết thực trạng này, bác sĩ Mai nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quan tâm, sàng lọc và phát hiện sớm các dấu hiệu rối loạn thần kinh ở trẻ để có thể can thiệp kịp thời. Cần tăng cường tập huấn cho giáo viên, cán bộ y tế học đường về khả năng nhận diện các dấu hiệu ban đầu của các vấn đề sức khỏe tâm thần.

Việc xây dựng phòng tư vấn tâm lý học đường đạt chuẩn, đảm bảo tính bảo mật thông tin và có đội ngũ cán bộ tư vấn chuyên môn, thân thiện, tạo được sự tin tưởng cho học sinh là vô cùng cần thiết. Bên cạnh đó, cần lồng ghép và quản lý các vấn đề sức khỏe tâm thần vào chương trình khám sức khỏe học đường, đồng thời xây dựng quy trình can thiệp và chuyển tuyến thống nhất giữa nhà trường, y tế và các dịch vụ xã hội.

Cha mẹ cần đồng hành cùng con cái trong quá trình phát triển thể chất, tâm sinh lý của con

Sự thừa nhận và hành động kịp thời của cha mẹ, cùng với sự chung tay của nhà trường và cộng đồng, sẽ là chìa khóa để giúp trẻ em vượt qua những khó khăn về sức khỏe tâm thần và phát triển toàn diện.

Lan San