Những lời khen ngợi tưởng chừng vô hại từ phụ huynh đôi khi lại trở thành “liều thuốc độc” bào mòn tâm hồn trẻ thơ. Câu chuyện của Nam, 15 tuổi, tự ép mình phải đỗ trường chuyên bằng mọi giá chỉ vì muốn chứng minh sự “xứng đáng” với những lời khen ngợi từ gia đình, là một minh chứng điển hình.

Bác sĩ Nguyễn Khắc Dũng, giảng viên Khoa Tâm lý và Khoa học Giáo dục, Đại học Đại Nam, đã chia sẻ trường hợp đáng báo động này, hé lộ một vấn đề tâm lý xã hội đang ngày càng phổ biến: tích cực độc hại.

Bi kịch của những đứa trẻ “hoàn hảo”

Nam đến bệnh viện với những biểu hiện trầm cảm nghiêm trọng. Suốt 4 năm cấp hai, mục tiêu duy nhất của em là đỗ trường chuyên, một áp lực tự đặt ra dù cha mẹ không hề ép buộc. Lớn lên trong vòng tay của những lời khen “có cánh” như “thiên tài”, “học giỏi nhất họ”, Nam dần xây dựng hình ảnh một người hoàn hảo, luôn phải giữ vững thành tích. Tuy nhiên, khi đối diện với khối lượng kiến thức khổng lồ và cường độ học tập cao, cậu bé dần kiệt sức. Điểm kém xuất hiện, thay vì chấp nhận và điều chỉnh, Nam lại tự trách mình và cố gắng gấp bội để duy trì hình tượng “hoàn hảo” đã ăn sâu vào tiềm thức.

Tương tự, Ngọc, 14 tuổi, cũng rơi vào “bẫy khen ngợi”. Những lời tung hô “giỏi giang”, “thông minh” cùng những phần thưởng hấp dẫn từ nhỏ đã gieo vào lòng em nỗi sợ hãi thất bại. Ngọc sợ bị chê bai, không dám hỏi thầy cô khi không hiểu bài và luôn cố gắng gấp đôi để đạt được kết quả tốt nhất. Một con điểm 7 đã khiến em giấu nhẹm bài kiểm tra và khóc một mình trong phòng. Dần dần, Ngọc trở nên im lặng, lo âu, mất ngủ và kết quả học tập sa sút. Em chia sẻ trong nước mắt về cảm giác “phải gồng mình” để xứng đáng với những lời khen và kỳ vọng của cha mẹ.

“Con luôn cảm giác phải gồng mình để xứng đáng với những lời khen và sự kỳ vọng từ bố mẹ”

Tích cực độc hại

Theo bác sĩ Dũng, trường hợp của Nam và Ngọc là những ví dụ điển hình của hiện tượng “tích cực độc hại”. Đây là trạng thái mà một người ép bản thân hoặc người khác chỉ nhìn vào mặt tích cực, trốn tránh những cảm xúc tiêu cực. Điều này tạo ra một vòng luẩn quẩn, phủ nhận cảm xúc thật và buộc người trong cuộc phải chạy theo những tiêu chuẩn phi thực tế, dẫn đến căng thẳng và thất vọng.

Hệ quả của “tích cực độc hại” vô cùng nghiêm trọng. Trẻ em lớn lên trong sự khen ngợi và so sánh liên tục sẽ cảm thấy bất mãn khi không được khen. Tệ hơn, chúng khó chấp nhận lời chỉ trích và dễ bị bất ổn tâm lý khi bị chê bai. Thay vì khám phá những điều mới mẻ, trẻ dần chỉ dám làm những việc quen thuộc để tránh thất bại, từ đó đánh mất khả năng sáng tạo và trở nên nhạy cảm với ý kiến của người khác.

Tổn thương xã hội và “bản ngã giả tạo”

Việc khen ngợi quá mức còn có thể gây ra những tổn thương xã hội. Trẻ em được tâng bốc quá nhiều dễ hình thành suy nghĩ mình “vượt trội” so với bạn bè, dẫn đến thái độ tự phụ và mong đợi sự ngưỡng mộ đặc biệt từ người khác. Khi không nhận được điều đó, chúng sẽ cảm thấy thất vọng, tức giận hoặc tủi thân. Lòng tự trọng của trẻ trở nên mong manh, phụ thuộc hoàn toàn vào sự công nhận từ bên ngoài.

Thạc sĩ tâm lý Nguyễn Thị Hương Lan cảnh báo về hiện tượng “bản ngã giả tạo” ở trẻ em. Đây là lớp mặt nạ mà trẻ khoác lên để đáp ứng kỳ vọng của cha mẹ hoặc xã hội, che giấu những cảm xúc bất lực thật sự bên trong. Sự tích tụ u uất này chính là nguyên nhân dẫn đến trầm cảm và lo âu, đặc biệt ở lứa tuổi vị thành niên nhạy cảm.

Chấp nhận và thấu hiểu

Các chuyên gia tâm lý nhấn mạnh rằng điều trẻ thực sự cần không phải là những lời khen ngợi sáo rỗng mà là sự tôn trọng và chấp nhận vô điều kiện. Một lời khen đúng đắn cần xuất phát từ sự suy xét kỹ lưỡng, đúng thời điểm và phù hợp với nỗ lực thực sự của trẻ. Quan trọng hơn hết, cha mẹ cần dạy con cách đối diện với thất bại, thay vì xây dựng tâm thế “không được phép sai lầm”.

“Khi trẻ cảm thấy được chấp nhận và yêu thương vô điều kiện, chúng sẽ có nội lực mạnh mẽ để vượt qua khó khăn, trở thành những cá nhân tự tin và thực tế”, bà Hương Lan chia sẻ. Hãy thay những lời khen ngợi suông bằng sự lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành cùng con trên hành trình trưởng thành, giúp con xây dựng một nền tảng tâm lý vững chắc để đối diện với mọi thử thách của cuộc sống.

Theo VnExpress